İşte Mahsa Amini’nin ölümünün ardından İran’da sosyal hayatı yansıtan filmler

İran’da 22 yaşındaki Mahsa Amini, tesettür kurallarına uymadığı gerekçesiyle ahlak polisi tarafından gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybetti.

Amini’nin ölümünün ardından başlayan protestolar İran’da en az 15 şehre yayıldı. Ahlak polisinin sert ve kısıtlayıcı uygulamalarına şiddetle karşı çıkarken, ülkenin sosyal ve kültürel yaşamını yansıtan araçlardan biri olan İran sineması alt üst oldu.

Özellikle İranlı yönetmenler filmlerinde genellikle infaz, devrim ve kadın temalarını işliyor. Bazı eleştirmenler İran’ı teknik olarak dünyanın en önemli sinemalarından biri olarak görüyor. İran sinemasının Oscar’daki başarısı küçümsenemeyecek kadar büyüktü.

Dünyaca ünlü İranlı yönetmen, senarist ve yapımcı Abbas Kiyarüstemi 1997’de Kirazın Tadı için 1997 Altın Palmiye kazandı.
Rüzgar Bizi Taşıyacak ile 1999 Venedik Film Festivali’nde Jüri Özel Ödülü kazandı. 2014 yılında Altın Portakal Yaşam Boyu Başarı Ödülü’nü aldı.

İranlı yönetmen Asghar Farhadi, 2011 yılında ‘Bir Ayrılık’ filmiyle Berlin Uluslararası Film Festivali’nde Altın Ayı ödülünü kazandı. Yabancı Dilde En İyi Film Akademi Ödülü’nü kazandı.

Ayrıca 2017 Akademi Ödülleri’nde The Salesman ile Yabancı Dilde En İyi Film ödülünü kazandı. Farhadi, Fransa’daki Cannes Film Festivali’nde En İyi Senaryo Ödülü’nü kazandı. Son olarak Farhadi’nin 2021 filmi Hero’nun Cannes’da Altın Palmiye kazandığını hatırlatalım.

İşte İran’da sosyal hayatı yansıtan ve mutlaka izlenmesi gereken filmler…

Persepolis
(2017)

1969 yılında Fransız-İranlı karikatürist Marjan Satrapi’nin doğduğu İran modern bir ülke olmuştur. İran halkı Şah’ı devirmeyi başardı, ancak kısa süre sonra devrim mollaların kontrolüne girdi. Tahran’da ailesiyle birlikte yaşayan genç Marjan ve ailesinin hayatı, Şah rejiminin devrilmesiyle birlikte değişti. İran, vatandaşlarının yaşam tarzlarını zorla değiştiren bir ülkeye dönüştü.

2007 yapımı Persepolis, tüm bu süreci Satrapi’nin gözünden siyah beyaz animasyonla ele alıyor. Marjan Satrapi’nin gerçek hayat hikayesine dayanan film, İran’da 9 yaşındaki Marjan ile başlıyor ve Fransa’da 24 yaşındaki Marjan ile bitiyor. Film, devrim sonrası İran’da kadınlara özel ve kamusal alanda getirilen kısıtlamaları ele alıyor.

Çünkü filmin 24. dakikasında annesi ve küçük Satrapi, market alışverişi sonrası çantalarını arabanın bagajına koyarken, bir devrim muhafızı onlara yaklaşarak, “Eşarbınız kaydı, düzeltin! Hey, ben” dedi. sana söylüyorum!” Ve uyarır.Sonra gardiyan Satrapi’nin annesine, bir kadından ‘sen’ diye söz edilmemesi gerektiğini ve ona ‘sen’ diye hitap edilerek saygı gösterilmesi gerektiğini söyleyen annesine, ‘Sana saygı duyacak mıyım?’ dedi. Senin gibi ve kese kağıdı gibi çöpe at! Kendi deyimiyle hakaret… Filmde buna benzer birçok örnek İran’daki durumu gözler önüne seriyor.Filmin Cannes Film Festivali’nden Jüri Özel Ödülü, Fransız Ulusal Cesar’dan En İyi Uyarlama Senaryo Ödülü ile geri döndüğünü belirtmekte fayda var. Film Ödülleri ve En İyi İlk Film Ödülü.

Kız geceleri evde yalnız yürüyor
(2014)

ABD’de çekilen film, İran kırsalında geçen bir vampirin hikayesini anlatıyor. Arzularını bir örtünün altına saklayan vampir kız (Sheila Vand), kadınlığın ve cinselliğin özgürlüğünü simgeliyor. O ve spor araba tutkunu Arash (Arash Marandi), özgürlüğün peşinde koşan gençleri temsil ediyor. Bir uyuşturucu bağımlısı olan Hussain (Marshall Manish), önceki neslin hastalığını ve olumsuzluklarını yansıtıyor gibi görünüyor. Amirpour, uyuşturucular hakkında rüya görmeyi gerçeklikten bir kaçış olarak görür. Kötülere karşı harekete geçmek ve herkesin hayatını özgürce yaşaması içindir. Petrol kuyuları, perili sokakları ve ölülerin atıldığı dere yatağıyla şehir bazen şehirlere Batı filmlerini, bazen de etkileyici sanat filmlerini hatırlatıyor. Amirpour da filmi bir video klip tarzında ilerletmekten çekinmiyor. Adıyla bile İranlı kadının özgürlüğü konusuna işaret eden genç, canlı ve duygusal bir film…

Süreç: ARGO
(2012)

İranlı bir yönetmen yapmamış olsa bile filme bir şans verilebilir. Kısmen yönetmen Ben Affleck’in Türkiye’de çektiği film, Tahran’da gerçekleştirilen ve yıllarca halktan saklanan CIA operasyonunun perde arkasını oldukça gergin bir atmosferde anlatıyor. Filmde, 4 Kasım 1979’da, Şah’ın devrildiği İran devriminin zirvesi sırasında, silahlı kişiler başkent Tahran’daki ABD büyükelçiliği binasını bastı ve 52 Amerikalıyı rehin aldı. Kargaşadan kaçmayı başaran altı ABD vatandaşı, Kanada Büyükelçiliği’ne sığındı. CIA uzmanı Tony Mendes, bu Amerikan vatandaşlarını kurtarmak için riskli bir plan yapar. Gerçek olaylardan uyarlanan filmde Ben Affleck, Alan Arkin, John Goodman ve Clea DuVall gibi isimler rol alıyor. 85. Akademi Ödülleri’nde En İyi Kurgu, En İyi Uyarlama Senaryo ve En İyi Film Oscar’ının yanı sıra Altın Küre’de En İyi Film ödüllerini aldığını hatırlatalım.

Gergedan mevsimi – Gergedan mevsimi
(2012)

İranlı yönetmen Bahman Ghobadi’nin yazıp yönettiği 2012 Rhinoceros Season, İran İslam Devrimi sırasında siyasi nedenlerle 27 yıl hapiste kalan İranlı Kürt şair Sadeq Kamanjar’ın trajik hikayesine dayanıyor. Filmde devrim sırasında tutuklanan Kamanjar’ın eşinin serbest bırakılmasının ardından İstanbul’a geldiği belirtiliyor. İranlı aktör Behrouz Fosoughi, Rhino sezonunda başrolde şairi oynuyor… Şairin karısını Monica Bellucci oynuyor. Yılmaz Erdoğan’ın şairin eşini seven ve İslam Devrimi’nde nöbet tutan bir adamı canlandırdığı filmde, Bellucci ve Kaner Sindoruk’un kızı Beren Saat, şairin gençliğine hayat veriyor.

Soraya M.’nin taşlanması
(2008)

İranlı-Amerikalı yönetmen Cyrus Nowrasteh’in yönettiği Soraya’nın Taşlanması, 1986 yılında küçük bir İran köyünde zina yapmakla suçlanan masum bir kadının köylüler tarafından taşlanarak öldürülmesini anlatıyor. Filmde 13 yaşındaki Süreyya, sabıka kaydı olan 20 yaşındaki Ghorban Ali ile evlidir. 23 yıllık evliliklerinde yedi çocukları var. Kocasının sürekli maruz kaldığı Süreyya’nın iki çocuğu ölü doğdu. Soraya’nın kocası Ghorban Ali, yakındaki bir kasabada fedai olarak çalışıyor ve 14 yaşındaki bir kıza benziyor. Süreyya’dan boşanmak ister ama nafaka ödemediği için karısını sadakatsizlikle suçlar. Suçsuz olduğuna kimseyi inandıramayan Süreyya, taşlanarak ölüme mahkum edilir. Yeğenine ölmeden önce söz veren Zahra, köyün sırlarına gömülmemek için elinden geleni yapar ve yeğeni Süreya’nın gazeteci Feridun tarafından vahşice öldürüldüğünü dünyaya duyurur. Filmin Fransız-İranlı gazeteci Fereydoun Sahib Jam’in bir romanından uyarlandığını hatırlatalım.

DAİRE – DAİRE. daire – daire
(2003)

İranlı bağımsız film yapımcısı Jafar Panahi’nin “The Circle” adlı filmi, İran’da kadınlara uygulanan kısıtlamaları mümkün olan en gerçekçi şekilde ele alıyor. Film, İran’da yaşayan birçok kadının hayatından kesitler, özellikle de içinde bulundukları “çevreler” üzerine yansıyor. Çember, erkek yerine bir kız çocuğu dünyaya getirmekten memnun olmayan Solmaz Gholami adlı kadının kocasının ailesi tarafından dışlanmasıyla başlar. Daha sonra geçici izne ayrılarak cezaevinden tahliye edilen iki kadına odaklanıyor. Hapisten çıkanlardan biri olan Barry, hakaret ettiği için ailesi tarafından kovulur. Kürtaj yaptırmak isteyen Barry, arkadaşından bile destek alamaz. Daha sonra Pari, yoldayken ona bakamadığı için kızını terk eden Naira ile tanışır. Film doğumhanedeki küçük bir pencerenin açılmasıyla başlar ve hapishane koğuşundaki küçük pencerenin kapanmasıyla biter.

paran
(2001)

İranlı yönetmen, yapımcı ve senarist Majid Majidi’nin 2001 yapımı “Baran” filmi, gösterildiği yıl çeşitli festivallerde onlarca ödül kazandı. Filmde 17 yaşındaki Latif, bir şirket kurmaya çalışıyor. İnşaatta çalışanlara çay ikram etmek, yemek hazırlamak gibi görevleri olan güzel huzurun ömrü uzun olmaz. Afganistan’daki savaştan kaçan mültecilerden ve İran halkından oluşan işçiler listesine bir yenisi daha eklendi. Afgan Abdul Rahman, Latif’in pozisyonunu devralır ve bu da Latif’i rahatsız eder. Eski kolay işini kaybetmeye dayanamayan Latif, Rahman adındaki genci sinirlendirmeye ve ona zulmetmeye başlar. Ancak Rahman’ın büyük sırrı ortaya çıkar ve olaylar gelişir.

Krazen Taddy – Kiraz Tadı
(1997)

İran sinemasının en önemli yönetmenlerinden Abbas Kiyarüstemi’nin başyapıtı, intihar ettikten sonra kendisini gömecek birini arayan Badi adında bir adamın hikayesini anlatıyor. Orta yaşlı bir adam, intihar ettikten sonra bir kiraz ağacının altına gömecek birini aramak için İran kırsalından geçiyor. Seyahat ederken farklı insanlarla tanışır ve farklı hikayeler dinler. Arkadaşımın evi nerede? Kiyarüstemi’nin filmle başlayan sineması Batı’da artan ilgiyle karşılandı ve 1997’de Altın Palmiye ile bir nevi zirveye ulaştı. Isabel Adjani başkanlığındaki jüriden Altın Palmiye alan diğer film ise Altın Palmiye’ydi. Japon yönetmen Shohei Imamura’nın Yılan Balığı.

Beyaz Balon – Beyaz Balon
(1995)

İran’da Nevruz arifesinde 7 yaşındaki Razia, bir akvaryum balığı almak için annesinin parasını yatırır ve Tahran sokaklarında yürümeye başlar. Bu basit görev, tanıştığı insanlar yüzünden giderek daha zor bir yolculuk haline gelir. Gezi sırasında İran’ın sosyal hayatı, kişisel ilişkileri, çocukların ve kadınların durumu yakından araştırılıyor. Uzun yıllar Kiyarüstemi’nin asistanlığını yapan Kafir Panahi, Abbas Kiyarüstemi’nin yazdığı Beyaz Balon filmini yönetiyor.